In 2017 ervoer 7 procent van alle Nederlanders ouder dan 15 jaar sterke gevoelens van eenzaamheid, aldus het CBS. Maar hoe definiëren we eenzaamheid? En wat is ertegen te doen?
Eenzaamheid is volgens hoogleraar Sociologie Jenny de Jong-Gierveld ‘het subjectief ervaren van een onplezierig of ontoelaatbaar gemis aan (kwaliteit van) bepaalde sociale relaties.’ Het kan volgens haar zo zijn dat het aantal contacten dat iemand met andere mensen heeft minder is dan gewenst. Het kan ook zijn dat de kwaliteit van de relaties die iemand heeft achterblijft bij de wensen.
Eenzaamheid komt voor in alle lagen van de maatschappij, oud en jong heeft er last van. De groep Nederlanders die zichzelf het vaakst als ‘sterk eenzaam’ kwalificeert, zijn alleenstaande ouders en kinderloze mensen die gescheiden zijn. Dat blijkt uit de resultaten van de CBS-enquête Sociale samenhang & welzijn uit 2017. Ook zegt bijna de helft van alle 55-plussers zich eenzaam te voelen.
In de resultaten wordt de groep respondenten in drieën verdeeld. De grootste groep, 65 procent, valt in de categorie ‘niet eenzaam’, 28 procent is ‘enigszins eenzaam’ en 7 procent ‘sterk eenzaam’. In die laatst groep zijn alleenstaande ouders (19 procent), en gescheiden mensen zonder kinderen (12 procent) de grootste groep.
Emotionele eenzaamheid
Het ontbreken van een partner speelt een grote rol in sociale eenzaamheid. Dit wordt het vaakst gezien bij alleenstaanden met of zonder kinderen, blijkt uit het CBS-onderzoek. Daarnaast zijn er ook mensen die zich emotioneel eenzaam voelen. Zij voelen het gemis van een partner sterk.
In de groep sterk eenzame mensen is het aantal gescheiden mensen driemaal zo groot als andere groepen, zoals getrouwde mensen, weduwen of weduwnaars en mensen die nooit getrouwd zijn.
Sociologe De Jong-Gierveld ontwikkelde in haar werk de eenzaamheidsschaal. De vragenlijst die hierbij hoort, wordt in binnen- en buitenland gebruikt als meetinstrument voor groepen. De elf vragen die worden gesteld meten aan de hand van de antwoorden de mate van eenzaamheid die iemand ervaart.
Invloed op gezondheid
Eenzaamheid kan ook invloed hebben op de gezondheid, welzijn en kwaliteit van leven. Mensen ervaren soms negatieve gevoelens door het verdriet, de angst, de leegte en de zinloosheid die zij voelen. Dit gaat soms ook gepaard met lichamelijke of psychische klachten. Zo hebben mensen soms moeite met eten door een gebrek aan contact.
Bij mannen zien experts een verband tussen eenzaamheid en hun levensverwachting, mede omdat ze fysiek kwetsbaarder worden, aldus het Máxima MC. Hierdoor zijn psychologen in dit ziekenhuis nauw betrokken bij het revalidatieproces van patiënten.
Eenzaamheid kan zich op twee manieren uiten, op sociaal en op emotioneel vlak. Bij sociale eenzaamheid heeft iemand behoefte aan meer contacten, onder mensen ouder dan 15 jaar ervaart 12 procent dit op een sterke manier. Bij emotionele eenzaamheid wordt een hechte band met mensen gemist, 8 procent van de 15-plussers voelt dit sterk.
Vrijwilligerswerk of op bezoek
Ook bij NLvoorelkaar, het grootste landelijke platform voor vrijwilligerswerk, zien ze een groep die vanwege eenzaamheid op zoek is naar gezelschap in allerlei vormen. Hier kunnen mensen zich aanmelden omdat ze bijvoorbeeld een maatje zoeken. Ook kan je iemand anders aanmelden, bijvoorbeeld een ouder die veel alleen is. “Er zijn daarnaast veel vrijwilligers die een profiel aanmaken. Zo kunnen zij elkaar vinden, op basis van ingevulde wensen”, legt Anne Theelen, community manager bij NLvoorelkaar uit.
Mensen die zich eenzaam voelen of in een sociaal isolement zitten kunnen hun heil zoeken in vrijwilligerswerk
Op de site is een zeer gevarieerde groep mensen te vinden. “De ene zoekt iemand om een keer mee te sporten, anderen zoeken echt een maatje om af en toe mee af te spreken. Mensen kunnen contact leggen met zowel vrijwilligers als andere hulpvragers die een profiel hebben.”
In 2018 werden er 17.365 hulpvragen op de site gezet, waarvan er bijna vijfduizend over gezelschap of maatjes ging. “In 2019 hebben we er tot nu, half november, al 5.509. Maar we zien gelukkig dat er ook meer vrijwilligers bij zijn gekomen die zich aanbieden als gezelschap”, aldus Theelen. De leeftijd op het platform is vrij laag, de helft is onder 40 jaar oud en 25 procent is jonger dan 25. “Mogelijk omdat het een digitaal platform is.”
Blijven benadrukken
Eenzaamheid is een onderwerp dat altijd weer terugkomt, ook door middel van bijvoorbeeld overheidscampagnes wordt er aandacht voor gevraagd. Theelen denkt dat het probleem benadrukt moet blijven worden. “Al gaat het in campagnes vaak over een doelgroep, zoals ouderen. Maar eenzaamheid zit in alle leeftijdsgroepen.”
Soms meldt iemand zich op de site om op zoek te gaan naar gezelschap, om vervolgens vrijwilligerswerk te vinden waardoor het probleem vanzelf wordt ‘opgelost’, aldus Theelen. Het platform hoopt dat de eenzaamheid mogelijk wat wordt weggenomen door het grote aanbod op de site. “Er zijn 52 gemeentes bij ons aangesloten en we bieden een veelzijdig aanbod voor iedereen die vrijwilligerswerk wil doen of behoefte heeft aan contact.”
Aandacht blijft nodig; eenzaamheid zit in alle leeftijdsgroepen.
Maar sommige mensen hebben echt frequenter hulp of gezelschap nodig. Daar zit het probleem soms ook dieper, aldus Theelen. “Waar de ene persoon mogelijke eenzaamheid weet te voorkomen door bijvoorbeeld vrijwilligerswerk te gaan doen, is zoiets waarschijnlijk niet voor iedereen voldoende om dit te voorkomen.”
Meer weten?
Wil je weten wat er beschikbaar is op het platform van Minddistrict om mensen die last hebben van eenzaamheid te ondersteunen? Speciaal voor mensen die een sociaal isolement en eenzaamheid ervaren tijdens de coronacrisis, hebben we de zelfhulptraining 'Eenzaamheid tijdens de coronacrisis' ontwikkeld. Update: deze module is vanwege het einde van quarantainemaatregelen alleen nog op aanvraag in te zien
Onderzoekers van de Vrije Universiteit in Amsterdam hebben een online Vriendschapscursus ontwikkeld, met als doel eenzaamheid bij ouderen tegen te gaan. Projectleider Tamara Bouwman vertelt in dit artikel meer over de vriendschapscursus.
Het hebben van psychische klachten kan eraan bijdragen dat mensen eerder in een sociaal isolement komen of zich eenzaam voelen. Door onbegrip kan bijvoorbeeld de sociale kring krimpen. Of de stoornis zelf zorgt ervoor dat het lastig is om contact te leggen met andere mensen. Er zijn modules die kunnen ondersteunen bij het leggen en onderhouden van contacten. Zie jij als hulpverlener mensen die dit willen? Kijk dan in de catalogus onder het thema 'Sociale contacten en relaties verbeteren' of er iets voor jouw cliënt tussen zit.