Hoe mentale prehabilitatie de druk op de GGZ kan verlichten

In een prehabilitatieprogramma werken patiënten in de periode voor hun operatie met name aan het fysiek sterker worden. Dankzij die inspanningen is de kans op complicaties kleiner en zullen de patiënten weerbaarder zijn en sneller herstellen. Voor het fysieke aspect is al veel aandacht, Maar veel patiënten ervaren ook angst- en stemmingsklachten voor een operatie. Deze klachten in de kiem behandelen kan ervoor zorgen dat er zowel minder fysieke- als mentale klachten na de operatie ontstaan. En minder mentale klachten betekent minder groeiende druk op de GGZ. Om mentale prehabilitatie en nazorg te kunnen ondersteunen werkt Minddistrict samen met onderzoekers van het Radboudumc aan digitale interventies. Deze interventies zijn evidence-based, betaalbaar én schaalbaar.

Ontwikkeling en onderzoek

De onderzoekers van het Radboudumc bouwen digitale interventies in het Content Management Systeem van Minddistrict. In het kader van deze samenwerking zijn de eerste digitale interventies ontwikkeld en ook al onderzocht: Buddy – een Mindfulness training tijdens en na kanker; OncoCogTrain – een training bij negatieve gedachten na kanker. Ook wordt er hard gewerkt aan een nieuw initiatief: een digitale interventie die patiënten helpt bij angst en pijn na een operatie met behulp van de Cognitive Bias Modification.

Wanneer mentale klachten al voor een operatie aandacht krijgen, leiden ze later tot minder problemen en druk op de GGZ.

Deze ontwikkelde online interventies worden binnen het Radboudumc gebruikt en onderzocht. Zo komen we erachter of de modules goed werken en gebruiksvriendelijk zijn. Sommige interventies worden vervolgens in de catalogus van het platform van Minddistrict opgenomen. Hiermee wordt de hoognodige opschaling op een stabiele manier gerealiseerd. Wanneer mentale klachten zoals angst en neerslachtigheid al vóór een operatie of behandeling aandacht krijgen, leiden ze later niet of minder tot mentale problemen en daarmee dus op minder druk op de GGZ.

Opschaling realiseren

Dr. Janna Vrijsen is gedragswetenschapper, Associate Professor bij Radboudumc en senior onderzoeker bij GGZ-instelling Pro Persona. “De samenwerking met Minddistrict is belangrijk omdat we er samen voor zorgen dat we tot opschaling komen. Nu merk je vaak dat als de onderzoeks-subsidie stopt, een ontwikkelde toepassing een stille dood sterft. Of een startup heeft een prachtige app ontwikkeld, maar niet de capaciteit om die breed in de markt te zetten. We willen iets duurzaams neerzetten dat langere tijd op een stabiele manier veel mensen kan helpen.”

"We willen iets duurzaams neerzetten dat langere tijd op een stabiele manier veel mensen kan helpen."

Janna ziet dat er binnen het wetenschappelijk onderzoek en de zorg wel meer bewustzijn is ontstaan over dat samenwerking nodig is om tot opschaling te komen. Dit beaamt Barry Meesters, Director Growth & Partnerships bij Minddistrict. “Maar al te vaak nog wordt er een toepassing ontwikkeld die alleen goed genoeg is voor een onderzoek en bewezen functioneel effectief is. Alleen: wat er nodig is voor duurzaam opschalen wordt vaak onderschat. Dan sterft het inderdaad die stille dood.”

Dr. Janna Vrijsen en Barry Meesters

Het Radboudumc en Minddistrict willen voor uiteenlopende somatische aandoeningen ook mentale prehabilitatie realiseren. De focus ligt bij somatiek nu meestal op behandeling of operatie zelf: je hebt iets en dat moet weg, of verholpen worden. De mentale impact, zoals angst voor de behandeling, angst om dood te gaan en een gezin achter te laten, kreeg vaak pas daarna veel aandacht. Op het moment dat je dan een GGZ-traject inging, was het probleem vaak al veel groter geworden. Barry: “Het mooie van de samenwerking met het Radboudumc is dat we de aanpak van die mentale problemen meer naar voren trekken in het behandelproces.”

Langetermijneffecten

Hoewel Barry en Janna ervan overtuigd zijn dat mentale prehabilitatie patiënten geestelijk sterkt en de druk op de GGZ op langere termijn doet afnemen, kan de onderzoekster de lange-termijn winst (nog) niet met bewijs onderbouwen. “Het is nog niet gemeten of mensen, die bijvoorbeeld acht jaar na een operatie met een angststoornis in de GGZ terecht komen, wel of geen positieve invloed van een prehabilitatietraject hebben ervaren. Bewijs voor dergelijke lange-termijn effecten hebben we uiteindelijk nodig.”

“Je ziet bij bestaande fysieke prehabilitatietrajecten ook positieve effecten bij herstel na een operatie.”

Dat ligt volgens Janna deels aan hoe onderzoek gefinancierd wordt. Meestal heeft financiering een looptijd van maximaal 5-6 jaar. Voorbij die horizon kun je niet zien in welke mate prehabilitatie geholpen heeft om mensen op langere termijn ook mentaal sterker te houden. Wel stellen Janna en Barry dat deze opschaling een positieve impact zal hebben. Kleinere effecten kunnen een positieve uitwerking op mentale gezondheid hebben en daarmee werkdruk en wachtlijsten in de GGZ verminderen.

“Je ziet bij bestaande fysieke prehabilitatietrajecten ook positieve effecten bij herstel na een operatie”, zegt Barry. “Als je nu ook gedragsverandering en een leefstijl kunt verankeren om angst, stress en depressie te voorkomen of te beperken voorafgaand aan een operatie, dan zal dat zeker ook achteraf effecten hebben.”

Wat gaat er de komende tijd gebeuren?

Het Buddy-project is al vrij ver gevorderd. Het onderzoek is grotendeels afgerond en men zit nu in de fase van opname, implementatie en breder uitzetten binnen het ziekenhuis. Janna: “Rondom de interventie OncoCogTrain werken we momenteel het meest intensief samen. Daarnaast maken we samen met mensen die kanker overleefd hebben de Cognitief Bias Modification, ook wel gedachtetraining genoemd. We zijn bezig om dit gebruiksvriendelijk te maken om binnen Minddistrict in te zetten. We nemen hier bijvoorbeeld filmpjes over de late effecten van kanker over op met experts in de zorg. Het is een mooi proces om met Minddistrict, zorgverleners, onderzoekers en natuurlijk mensen die kanker hebben overleefd iets werkends neer te zetten! Dan zit je echt op de secundaire preventie. Zo kun je ervoor zorgen dat mensen mentaal sterker de operatie in gaan en er achteraf beter uit komen.”

"Het is een mooi proces om met Minddistrict, zorgverleners, onderzoekers en natuurlijk mensen die kanker hebben overleefd iets werkends neer te zetten!"

Op korte termijn gaat Minddistrict de Buddy-module op het eigen platform beschikbaar stellen, in een blended care- en zelfhulpvariant, vertelt Barry. “We kunnen met de spreekwoordelijke druk op de knop die interventie voor elke klant van Minddistrict beschikbaar stellen, stabiel en veilig. OncoCogTrain is nog niet zover, maar zal op korte termijn wel opgeschaald worden in het Radboudumc zelf.”

Financiering van opschaling

Barry merkt op dat financiering – of het gebrek daaraan, vaak nog een drempel vormt voor opschaling. Ondanks dat hebben zorgverzekeraars wel steeds meer interesse in ketenfinanciering. “Het is makkelijker om financiering te krijgen als een probleem al groot is en een behandeling nodig, dan wanneer een probleem nog klein is en met preventie beperkt kan blijven. Ziekenhuizen die zo’n interventie van ons zouden kunnen aanbieden, zullen terughoudend zijn wanneer ze niet weten of de benodigde kosten voor licenties vergoed worden door de zorgverzekering. Hier merk je ook het dilemma dat het gevoel ontstaat dat de ziekenhuizen de kosten krijgen, en dat de baten - minder werkdruk en kortere wachtlijsten – bij de GGZ vallen.”

Verbreding, verdieping

Minddistrict is ook met andere ziekenhuizen in gesprek voor gezamenlijk onderzoek naar mentale prehabilitatie, onder meer op het gebied van transplantaties, MS en nierziekten. Barry legt uit: “Bij transplantatie gaat het bijvoorbeeld over de angst of het lichaam het orgaan afstoot. Bij ziektebeelden zoals MS of ALS zie je angst voor achteruitgang, of voor een naderend levenseinde. Een aantal zaken zal in elke interventie generiek zijn, maar je hebt ook hele ziektebeeld-specifieke zaken.”

"Mijn stip op de horizon is om veel meer integratie van digitale ondersteuning voor somatische en mentale klachten te realiseren."

Het Radboudumc wil onder meer slagen maken in het combineren van somatische en psychische zorg, stelt Vrijsen. “Pijn en ziekte hebben invloed op je mentaal welbevinden én andersom. Sport of anderszins bewegen zorgt er niet alleen voor dat je fitter bent, maar het werkt ook tegen stress. Mijn stip op de horizon is om veel meer integratie van digitale ondersteuning voor somatische en mentale klachten te realiseren. En het liefst ook nog om een vinger aan de pols te houden wanneer een behandeling afgelopen is. Daar werken we in het Radboudumc aan.”

Wil je meer weten?

Via Minddistrict kun je werken aan mentale prehabilitatie, maar ook aan leefstijl. HIervoor hebben we een prehabilitatieplatform beschikbaar. Wil je hier meer over weten? Lees dan verder op onze pagina over mentale prehabilitatie

Heb je vragen of wil je verder praten?
Neem contact met ons op!

Dit is een ingekorte versie van het interview dat in ICT&Health Magazine 02/2024 verscheen.