Hoe is het om een volledig online behandeling te krijgen? En waarom zou je als hulpverlener mensen digitaal behandelen? Wij spraken met Annelies (cliënt in Nederland), Marley (behandelaar vanuit Boston) en Marty (projectleider bij GGZ NHN) over hun ervaringen met digitale zorg.
Annelies Jansen durfde twee jaar geleden het huis niet uit. Ze had een angststoornis die voortkwam uit een burn-out. “Zodra ik buiten kwam begon ik te hyperventileren en te zweten. Ik stond al ruim een halfjaar op de wachtlijst voor de ggz en het zou nog langer gaan duren. Daarom werd me de optie voorgelegd om online in behandeling te gaan. Ik dacht: dat is beter dan niets, maar vroeg me wel af hoe dat werkte. Moet ik dan chatten?”
Via de mail maakte Jansen kennis met haar behandelaar. “Zij woonde in Boston. We belden met beeld en dat beviel me eigenlijk heel goed.” De online behandeling vond Jansen ideaal. “Op deze manier bleef ik in mijn eigen vertrouwde omgeving, dat voelde veilig. Op mijn eigen bank, met koffie erbij.”
GGZ NHN begon in april 2017 met het aanbieden van behandelingen in de specialistische ggz die honderd procent online zijn. Klinisch psychologen, gz-psychologen, sociaal psychiatrisch verpleegkundigen en verpleegkundig specialisten geven inmiddels deze behandelingen, die een combinatie zijn van behandelmodules van Minddistrict en gesprekken via beeldscherm.
De interesse in online mogelijkheden werd al vroeg geboren, vertelt Marty Dijkstra, projectleider bij GGZ NHN. “In 2001 begonnen we met een voorloper van Minddistrict met internettherapie in de vorm van ondersteunende modules. Dat hebben we voor een lange tijd heel mondjesmaat gebruikt. De afgelopen jaren zijn we structureler te werk gegaan en hebben we beleid opgezet. Zo zijn we ook overgestapt van de ondersteunende modules naar de combinatie met beeldcontact. Daar zetten we nu vol op in.”
Bij Minddistrict ontwikkelen we software die een behandeling persoonlijker maakt, door bijvoorbeeld interventies op maat aan te bieden, ontdek hier hoe dat in zijn werk gaat.
Dit artikel gaat over een volledig digitale kliniek, lees hier wat dat precies is!
Praten met beeldcontact
Dit hele voornemen begon een beetje bij toeval, vertelt Dijkstra. “We hadden veel vacatures en een gebrek aan behandelaren, wachtlijsten. Daarom bedachten we: misschien moeten we het niet in de instelling zoeken, maar bij mensen daarbuiten.” Tegelijkertijd vroeg een zwangere collega of zij niet vanuit huis wat werk mocht doen. “Wij vroegen of ze dan ook niet met cliënten wilde praten via beeldcontact. Zo ontstond het idee dat dit mogelijk ook een volledige behandeling kon worden.”
Ondanks wat problemen in de aanloopfase, vooral op het technische vlak, werd al snel duidelijk dat dit een succesvol idee zou kunnen zijn, aldus Dijkstra. “Aan de ene kant waren er behandelaren die gemotiveerd waren om op deze manier aan het werk te gaan. Anderzijds hadden we cliënten die moesten wachten op een behandeling en op deze manier sneller aan de slag konden.”
De aanmeldingen liepen niet meteen storm, maar nadat de eerste cliënten enthousiast waren over de behandeling, groeide het besef dat dit vele mogelijkheden bood. “Inmiddels hebben we een exponentiële groei gezien. We zijn van twee naar twintig behandelaren gegaan in twee jaar tijd.” Meer dan de helft van die behandelaren woont in het buitenland, een groot deel werkt als freelancer. “Zij hebben vaak via via gehoord van het initiatief en melden zich bij ons. Dat is het tegenovergestelde van wat we gewend zijn, wij moeten altijd hard zoeken naar personeel.”
Behandelen vanuit Boston
Een van die medewerkers is Marley Heilbron. Zij woont sinds zes jaar in Boston. “Mijn partner begon een startup in de Verenigde Staten en we besloten ons daar te gaan vestigen. Ik hoefde niet per se weg, ik had een superleuke baan als klinisch psycholoog en afdelingshoofd in een ziekenhuis. Ik werkte met kinderen en volwassenen. Mijn werk was gevarieerd en de collega’s leuk. Ondanks dat besloot mee te gaan, ik wilde het avontuur tegemoet. Soms heb je een reden nodig om weg te gaan.”
Het eerste halfjaar was Heilbron vooral op de kinderen gericht. Na een paar maanden begon ze zich te verdiepen in wat er nodig zou zijn om haar licenties in de VS te halen. “Dat is ontzettend veel werk en kost veel geld. Ik zou daarnaast een jaar lang een soort stage moeten lopen. Alle tijd die ik zou investeren, zou daarnaast niet meetellen voor de uren die ik moet maken om mijn BIG-registratie als klinisch psycholoog in Nederland te behouden.” Daardoor zou Heilbron het risico lopen om haar Nederlandse licentie juist te verliezen. “Daarnaast doen ze dingen in de VS heel anders in de psychologie. Dat is niet per se fout, maar ik besloot dan liever iets totaal anders te gaan leren.”
Voordat ze die stap maakte, keek ze naar de mogelijkheden om haar werk online voort te kunnen zetten. Heilbron komt in contact met een expat in Parijs, een Nederlandse psycholoog met een online praktijk. Een samenwerking ontstond, waarna de klinisch psychologe begon na te denken over een eigen praktijk. “Zo kwam ik uiteindelijk in contact met GGZ NHN.” Lange wachtlijsten terwijl er veel arbeidspotentieel in het buitenland zit. Daar moet gebruik van worden gemaakt, vindt Heilbron. “Of die mensen nu in Boston, Uruguay of Nieuw-Zeeland zitten, daar merkt de cliënt niets van. Er is alleen sprake van een tijdsverschil waar je rekening mee moet houden. Al levert dit soms juist ook voordelen op, omdat het werken buiten kantooruren gemakkelijker maakt.”
Zelf werkt de psychologe voor de ggz vooral met schematherapie en doet ze veel traumabehandelingen, vaak met mensen met een persoonlijkheidsstoornis. “Dat zijn de mensen die de hulp het hardst nodig hebben. Maar of je nu chronisch ziek bent, fysiek of mentaal, in al die gevallen is het intens om wekelijks ergens heen te moeten voor een sessie. Online kost minder reistijd, reiskosten en is emotioneel minder belastend.”
Niet onder werktijd
Heilbron ziet meer voordelen aan online therapie. “Ik werk vaak twee volle dagen en een paar halve. Ik begin om 6 uur in de ochtend, lokale tijd. Dan is het twaalf uur s’ middags in Nederland. Ik werk vaak tot zeven uur ‘s avonds Nederlandse tijd. Zo kunnen mensen na werktijd met mij praten en hoeven ze geen dagdeel vrij te nemen. Ook hoeven ze dan na een intense sessie niet terug naar de werkvloer of naar huis te fietsen met een verdrietig gezicht. Je vermijdt alle soorten spanning omdat je naar een sessie moet.” Als ze bij de behandelaar aankomen zijn cliënten, zeker als ze angstig zijn, dan al uitgeput en gestrest van de reis, aldus Heilbron. “Ik denk dat dit erg wordt onderschat.”
Dat beaamt voormalig cliënt van Heilbron Annelies Jansen ook. “Het haalt heel wat stress weg als je de deur niet uit hoeft.” Het is natuurlijk wel even wennen allemaal, aldus Jansen. “Ik weet nog wel dat ze vroegen of ik het vervelend zou vinden om mezelf in beeld te zien. Daar zit je in het begin toch wel naar te kijken. Zit mijn haar wel goed? Maar daar wen je aan. Ik zat ook wel eens in mijn kloffie achter mijn scherm.” De gesprekken waren in het begin één keer in de week, soms twee keer. Met het online dagboek werd haar angst aangepakt en benoemd. “Ik moest het monster, zo noemde ik het, opzoeken. Stap voor stap weer een beetje naar buiten.” Samen met Heilbron maakte ze een stappenplan over het naar buiten gaan. “Eerst moest ik de tuin in. Vervolgens moest ik een keer de straat uit en weer terug. Steeds een stukje verder, tot ik ook boodschappen moest gaan doen.”
De drukte was moeilijk, de rij bij de kassa maakte haar duizelig. Angst begint met duizeligheid en hyperventilatie, legt Jansen uit. “Ik leerde dat als je dit gevoel opwekt, je er in de toekomst beter mee om kan gaan. Dan kan je ontspannen en op je ademhaling letten. Dat hielp me enorm. Door dat te gaan oefenen en aan het gevoel te wennen, werd ik me bewust van wat er gebeurde.” Ook deed Jansen andere programma’s van Minddistrict, zoals mindfulness. “Ik kon het allemaal in mijn eigen tijd doen, als ik er zin in had. Dat was belangrijk voor me.” Na verloop van tijd, toen Jansen zich wat beter voelde, werd begonnen met schematherapie om onderliggende trauma’s te behandelen.
Achterste van de tong
De online behandeling zorgde ervoor dat Jansen meer durfde te vertellen. “Er stond geen tafel tussen ons in, met daarop een doos met tissues. Dit werkte veel beter voor mij. Soms kon je wel gestoord worden, bijvoorbeeld door omgevingsgeluiden of iemand belde aan. Maar aan de andere kant liet ik soms zien wat voor weer het in Hoorn was, en dan liet de psychologe ook zien hoe de dag in Boston eruit zag. Dat was juist leuk.” Dat denkt ook Heilbron. “Ik denk echt dat mensen sneller het achterste van hun tong laten zien, omdat ze meer op hun gemak zijn. Ze zitten soms met een hond of kat op schoot. Je haalt een drempel weg, en dat werkt goed voor mensen die angstig zijn of een traumabehandeling krijgen.”
Het online traject zorgt er ook voor dat een partner zich soms even meldt tijdens een sessie, vertelt de psychologe. “Soms vragen we een partner om even aan te schuiven om iets aan te stippen of om iets te vragen. Dat kan dan gewoon even. En soms laten mensen ook hun huis zien. Zo liet een kunstenares die ik in behandeling had eens haar atelier zien. Zij uitte zich via haar kunst en dan liet ze zien wat ze gemaakt had. Dat kon ik weer gebruiken in de therapie. Soms heeft iemand een gitaar in huis staan en kan ik daar wat over vragen. Het laat zien in welke context iemand leeft en dat is erg waardevol.”
Mensen denken soms dat een online behandeling ook vereist om 24 uur per dag online te zijn. Maar dat is volgens Heilbron zeker niet het geval. “Je kan via Minddistrict berichten sturen, dat kan natuurlijk altijd, maar ik bepaal wanneer ik deze lees. Als ik dan een berichtje terugstuur, dan geeft dat hen het gevoel dat ik aanwezig ben. Cliënten weten daarnaast ook wel dat ik niet altijd bereikbaar ben. Je moet dus zorgen dat de cliënt reële verwachtingen heeft.” De communicatie is er meer open door, vindt de psychologe. “Iemand die alcohol gebruikt stuurt soms bijvoorbeeld een berichtje als ze willen gaan drinken, of gedronken hebben. Dat gebeurt dan op het moment zelf, waardoor ik als therapeut ook meer meekrijg van wat er werkelijk gebeurt.”
Tussen de sessies door heeft Heilbron tijd voor een was of een rondje hardlopen. “Ik heb meer vrijheid. Soms zijn de kinderen vrij door vakanties, dan wil ik ze liever niet binnen hebben. Dus dat vergt soms wat creativiteit.” Toch mist ze soms de collega’s om haar heen. “Ik vind het soms wel eenzaam, dus daarom ga ik veel naar buiten. Ik spreek wel met collega’s, maar allemaal online. Ik mis het samen lunchen, even koffie halen. Ik heb nu een jaar een hond, dus daardoor moet ik ook naar buiten. Hij zegt alleen zo weinig terug.”
Het zien van iemand in zijn of haar eigen omgeving heeft veel voordelen
Op de vraag of fysieke aandacht niet essentieel is bij een behandeling, antwoord de psychologe dat ze nog nooit een onderzoek heeft gezien dat dit onderschrijft. “Je moet het zelf ervaren, vind ik, het niet al afschieten voordat je het zelf gedaan hebt. Ik vind de aanpak van GGZ NHN daarom heel goed: je kan op de wachtlijst, maar kan ook online aan de slag. Werkt dat niet voor je, dan kom je weer op de wachtlijst. Zo heb je niets te verliezen.” Sinds Heilbron begonnen is met online behandelingen zijn er drie mensen afgehaakt, soms omdat de techniek of verbinding te veel haperde bij mensen die in het buitenland zaten.
“Het is ook een kwestie van oefenen met de techniek.” De oplossingen zijn vaak simpel, zegt Heilbron. Updates blijven doen, instellingen op de computer veranderen. “Het grappige is dat je mensen soms live in paniek ziet raken als iets niet werkt. Ik kan daar dan op inspelen. En vaak lukt het gewoon om het probleem op te lossen.”
Ervaringen van cliënten
GGZ NHN wil graag onderzoeken hoe effectief de online behandeling is, vertelt Dijkstra. “Tot nu toe vragen we in een klein onderzoekje alleen naar ervaringen van cliënten. Zij zeggen iets meer tevreden te zijn dan in een face-to-facebehandeling, de cijfers zijn net iets hoger. Dat komt vooral omdat de cliënten het gevoel hebben dat de behandelaar dichterbij komt en beschikbaar is.”
Dijkstra noemt de online ontwikkelingen niet tegen te houden. “Dit is hoe de maatschappij zich ontwikkelt, je haalt ook geen geld meer bij de bank, maar betalen steeds vaker met telefoon of smartwatch.” Alles zal via internet gaan en dat zal ook normaler worden, denkt de projectleider. “Gebouwen sluiten om zes uur ‘s avonds, maar online kan therapie ook in de avond of in het weekend. Die flexibiliteit is een voordeel. Geen oppas meer hoeven regelen, geen reiskosten meer. Ook voor mensen met een klein budget is dat gunstig.”
Op dit moment is 10 procent van alle contacten bij GGZ NHN online. “Maar het verschilt per teams, sommigen zitten veel hoger. Daar zit ook onze groeimogelijkheid. Daarnaast willen we de online behandelaar dichterbij halen en meer betrekken, ook bij besprekingen en evaluaties.” Cliënten krijgen al meteen een account bij de start van een traject, sinds begin dit jaar bieden we daarnaast het eerste gesprek via beeldbellen aan, zodat cliënten kunnen wennen aan die manier van werken. De organisatie heeft geen streefgetal voor ogen, dat werkt soms averechts, hebben ze gemerkt. “Bij het opleggen van online middelen zie je dat traditionele behandelaren daar vooral tegenin gaan, terwijl ze er soms uiteindelijk zelf ook komen op hun eigen tempo. We zitten nu wel op een point of no return, daar gaan we overheen en dan zal het meer vanzelf gaan.”
Emotie zien en ervaren
Er zijn altijd mensen die dit vak gekozen hebben vanwege het directe contact met cliënten, zegt Dijkstra. “Maar als ze kennismaken met online behandelingen, dan merken ze vaak dat het contact er niet minder goed van is. Je hoort dingen, kan dingen aanvoelen, emotie zien of ervaren. Het enige dat niet kan is ruiken, en dat kan soms van belang zijn. Angstzweet bijvoorbeeld, of op kunnen merken of iemand zich goed verzorgt. Maar daar kan je ook vragen over stellen. Voor al dit soort kwesties is altijd een oplossing te bedenken.”
Ook Heilbron dacht vooraf behoorlijk wat haken en ogen tegen te komen door de manier van werken. “Maar je wordt ook creatiever. Je moet niet bang zijn om van het geijkte pad af te gaan. Ik vraag ook regelmatig aan de cliënt wat zij ervan vinden, of we iets anders moeten proberen. Dat is niet anders dan in de psychologenpraktijk.”
De online mogelijkheden zorgen er ook voor dat GGZ NHN niet langer beperkt is tot de eigen regio, legt Dijkstra uit. “Ik kan me voorstellen dat we straks niet alleen teams hebben voor mensen uit de regio, maar dat er ook teams komen voor mensen die elders of in het buitenland wonen en die specialistische hulp nodig hebben. Die voorzieningen zijn er al, maar er spelen nog wat praktische en organisatorische ontwikkelingen. We hopen dat dit allemaal wat sneller gaat in de toekomst.”
Volgende stappen nemen
De organisatie is al regelmatig verrast over welke behandelingen er online ook goed werken. “Je praat samen over waar de grens ligt. Wat kan er echt niet online. We dachten aan EMDR bijvoorbeeld, of crisiscontact. Maar dit blijkt beiden ook goed te werken via online contact. En we denken ook alweer aan de volgende stappen, zoals een online groepsbehandeling. Als je online vergaderingen kan doen, waarom dan niet ook groepsbehandelingen?”
Heilbron is overtuigd dat online behandelingen de toekomst worden. “Het voelt alsof de cliënt zich meer gezien voelt, en er echt een persoonlijke band ontstaat. De verhalen raken mij echt. Ik wil dat mensen weer gaan geloven in zichzelf.”
Voor Annelies Jansen was de online behandeling het begin van een bijzonder traject. Ze belandde bij een groepstherapie, waarna ze naar een jobcoach ging. “Ik ben naar een herstelwerkplaats gegaan en heb daar vier certificaten behaald. Ik heb veel meer grip gekregen op alles en ben nu ervaringsdeskundige in opleiding. Ik wil mensen helpen met hun angsten en depressie. Daar leer ik ook zelf weer van. Ik wil iets positiefs doen met mijn kwetsbaarheid.”
Van niet de straat op durven naar voor een groep mensen staan. Jansen weet van hoe ver ze gekomen is. “Tuurlijk voel ik soms weer even wat angst, maar dan weet ik dat het komt van stress, moe zijn of koffie. En ik weet nu hoe ik erop moet reageren.”
Meer weten?
Voor meer informatie over volledig online behandelingen kun je verder lezen op de pagina 'Digitale klinieken'.
Je mag bij vragen natuurlijk ook altijd contact met ons opnemen